Voor de fatale dag van 24 februari 2022 tot op het laatste moment van de eerste raketten konden Oksana Novykova en haar man Kyril niet geloven dat de Russen hun land massaal zouden durven aanvallen. Ze dachten dat zoiets vandaag niet meer mogelijk was, ze waren ervan overtuigd dat politiek overleg tot een akkoord zou leiden. Ze waren bezig met hun werk en met school, kortom met hun dagelijks leven…
Door Alain Vanclooster
Intussen woont Oksana samen met haar tweeling Danielo en Dasha van 13 al ruim 5 maanden in een gastgezin in Dilbeek. Ze doet graag haar verhaal. En omdat ze zelf geen Engels, Frans noch Nederlands praat, wordt beroep gedaan op een tolk, de Oekraïense Viktoriia Shevchenko die al jaren in Halle woont. Toevallig zijn ze beiden afkomstig uit dezelfde stad, Kharkiv, de tweede grootste stad van hun land, na de hoofdstad Kyiv.
24 februari 2022
“Op donderdag 24 februari 2022 om 5 uur vroeg in de ochtend werden we wakker geschud door een hels lawaai. Het lawaai van ontploffingen hoorden we niet vlakbij maar in de verte, allicht in de dorpen rondom de stad. Door het raam zagen we oranje licht aan de horizon. We lazen onheilspellende berichten op Viber (een soort Messenger) : de oorlog zou begonnen zijn. We konden niet gaan werken en de kinderen konden niet naar school. Het was allemaal heel vreemd en onwezenlijk, we begrepen toen niet en begrijpen nu nog altijd niet hoe dit kon gebeuren. We hoopten dat er snel een akkoord zou komen en dat de bombardementen gauw zouden stoppen.”
In de kelder
Het gezin besliste om niet te vluchten, maar samen thuis in Kharkiv te blijven. Ze zijn met vijf personen: Oksana, haar man Kyril en hun kinderen Maxim van 20 en de tweeling Danielo en Dasha van 13. Ze hebben ook een hond Snezhka en een poes Ryzhyk. Een vlucht zou onvermijdelijk een scheiding betekenen, want haar man en oudste zoon mogen het land niet uit.
“We hebben een eigen huis met een kelder die net groot genoeg is om er met z’n allen te schuilen telkens als het alarm afgaat. Maar we kunnen er niet slapen, het is er koud en donker. In de kelder worden blikken en bokalen met voedsel opgeslagen, dus aan eten hebben we geen gebrek. We blijven maximaal 3 uur per dag in de kelder. We slapen altijd in onze dagkledij en omdat het winter is en buiten -20 graden vriest, ligt warme winterkledij altijd klaar om zo snel mogelijk naar de koude kelder te vluchten.
De eerste week gaan de kinderen niet naar school. Er zijn geen lessen, ook niet digitaal op afstand. Kyril en ik gaan meestal samen boodschappen doen. Veel winkels zijn gesloten, twee grote winkels naast elkaar blijven open. Alle mensen komen zo snel mogelijk zoveel mogelijk voedingswaren opkopen om voldoende voorraad te hebben voor wekenlang. Soms moeten we 2 uur aanschuiven in de rij vooraleer we binnen kunnen. Daarom gaan mijn man en ik strategisch elk in een andere rij staan om te zien wie er eerst binnen kan. Eenmaal in de winkel zijn er de eerste dagen al gauw veel lege rekken en is er weinig voedsel meer te krijgen. Gelukkig is er later op de week toch weer bevoorrading mogelijk. De bankautomaten werken echter niet en sommige kleine winkels aanvaarden alleen cash geld. Ook ons geld raakt snel op. Maar in een supermarkt wordt betaling met bankkaart toch nog toegestaan, soms lukt het zelfs om in die winkel extra cash geld op te vragen.”
Op de vlucht
Na een week, in de nacht van donderdag 3 op vrijdag 4 maart, is er plotseling een zware raketaanval op een administratief gebouw in het centrum van de stad. De oorlog komt ineens heel dichtbij en het gezin begint nu echt schrik te krijgen. Daarom slaan ze uiteindelijk toch op de vlucht.
“Op 4 maart pakken we onze valiezen en nemen we al onze papieren en belangrijke documenten. We vertrekken diezelfde dag nog met z’n allen, huisdieren inbegrepen, zonder concreet plan in de richting van het westen. We vermijden Kyiv. Het is ontzettend druk en er zijn lange files. Onderweg passeren we verschillende controleposten waar al onze papieren worden nagekeken. Gezinnen met kinderen worden redelijk met rust gelaten en mogen snel door. Auto’s met alleen een groepje mannen daarentegen worden aan de kant gezet en langer aan de tand gevoeld. We hebben dus geluk. Na tien uur rijden, zijn we slechts 150 kilometer gevorderd en komen we aan in de stad Poltava. We kunnen overnachten in een kleuterschool.”
Alles lijkt goed georganiseerd. Er zijn veel vrijwilligers, er is veel solidariteit. Om de tweeling gerust te stellen, spreken de ouders niet over oorlog noch over vluchten. Ze spelen alsof ze op avontuur zijn, alsof ze gaan kamperen en het land verkennen. Het helpt om rustig te blijven en vertrouwen te hebben in een goede afloop.
“Na een nacht in Poltava rijden we meteen verder naar Krementsjoek aan de Dnipro-rivier. We krijgen er warm eten en kunnen slapen in een groot sportinternaat, waar we een warme douche kunnen nemen. We delen een ruime kamer met nog twee andere vluchtelingen. Noch in Poltava noch in Krementsjoek is er ook maar iets te merken van de oorlog. De volgende dag vertrekken we naar Uman. Het is nu veel minder druk en we kunnen sneller rijden. We komen in een meisjesschool terecht. Eerst mag Kyril niet binnen omdat mannen niet toegelaten zijn. Hij zou in de auto moeten slapen. Maar na wat overleg en discussie laten ze hem toch binnen. Gelukkig maar, want het vriest ’s nachts heel hard buiten.”
’s Anderendaags rijdt het gezin verder naar Ternopil, dat is al dichtbij Lviv en de Poolse grens. Het is even spannend, want ze komen aan om 23 uur en er geldt een avondklok vanaf 22 uur. Ze mogen in een grote sportzaal slapen, samen met ongeveer 20 andere vluchtelingen. Maar hier mag de hond niet binnen, want hij zou andere mensen kunnen storen. Er zit niets anders op: Kyril en Snezhka moeten in de auto slapen, warm ingeduffeld en met een beetje chauffage op. ’s Morgens krijgen ze een groot ontbijt en zelfs een voedselpakket mee voor onderweg, plus zeep en toiletpapier.
Naar Lviv
“Het is intussen woensdag 9 maart en we zijn bijna een week onderweg. We hebben het plan opgevat om naar Lviv te gaan. Het is een mooie oude stad waar we nog nooit zijn geweest en we zeggen de kinderen dat we deze toeristische plek gaan bezoeken. Het is niet meer zo druk en er zijn weinig files. Er zijn heel veel vluchtelingen in Lviv, velen zijn met de trein aangekomen en willen verder naar Polen. We moeten ons registeren in een onthaalcentrum. We mogen eerst gaan eten en zijn daarna welkom in een kleuterschool, behalve onze Snezhka helaas. Na een nacht verhuizen we naar een heel grote sportzaal van de universiteit. Er zijn hier heel veel mensen, overal liggen matrassen op de grond. Het lijkt een groot station. Aan een grote tafel brengen vrijwilligers lekker eten. Hier blijven we een nacht, maar ook nu moet Kyril met Snezhka in de auto slapen. Het brave dier was veel te onrustig door de grote menigte.”
Via een vrijwilliger kunnen ze enkele dagen samen in een appartement verblijven. Op dat moment is het hele gezin nog altijd rotsvast overtuigd om samen te blijven en niet te scheiden. Er is absoluut nog geen sprake van vluchten naar het buitenland. Maar op zondagmorgen 13 maart is er een luchtaanval met een zwaar bombardement op een Oekraïens militair trainingskamp nabij Lviv op slechts 30 kilometer van de Poolse grens. Er vallen vele doden en gewonden. Er is nu elke dag luchtalarm in Lviv. De oorlog komt weer dichterbij.
“Op maandagavond 14 maart zien we een vrijwilliger die ons meedeelt dat er een mogelijkheid is om naar België te vluchten. Hij heeft contact met gastgezinnen. Er is maar een probleem: de volgende ochtend vertrekt hij al om 7 uur met een minibus met nog enkele andere vluchtelingen naar de Poolse grens. Daar komen de gastgezinnen hen opvangen om meteen naar België te rijden. Het wordt een slapeloze nacht en de moeilijkste beslissing van mijn leven. Kyril denkt dat het een unieke kans is en dat er allicht niet gauw een nieuwe kans zal komen. Het is misschien een geschenk uit de hemel dat we niet mogen weigeren. Het is tegen mijn zin, maar ik laat me overhalen. Het afscheid op dinsdagmorgen 15 maart is verschrikkelijk.”
Thuis in Dilbeek
“Op woensdag 16 maart om 22 uur komen we eindelijk aan in Brussel, na een vlucht van in totaal bijna 2 weken. Nog diezelfde nacht komt ons gastgezin ons ophalen en bereiken we onze eindbestemming: Dilbeek. In het gezin zijn er naast papa en mama al drie kinderen en nu komen wij drieën daar nog bij. Gelukkig is het huis voldoende groot. Onze gastvrouw Stéphanie regelt onze registratie en al onze administratieve papieren. We mogen een jaar in België verblijven en krijgen leefgeld en kindergeld van de overheid. Ikzelf volg een cursus Nederlands en de tweeling kan snel naar school, zij het niet in Dilbeek maar naar een Nederlandstalige school in Anderlecht, in een zogenaamde OKAN-klas voor anderstalige kinderen.”
De kinderen proberen zo goed mogelijk hun hobby’s verder te beoefenen: Danielo speelt basketbal en Dasha speelt gitaar, ze tekent en zwemt ook. Op zaterdag 9 april mag de tweeling deelnemen aan het knutselatelier “Club Véro ’n ik” in Westrand. Ze hebben er zelfs voor een tolk gezorgd… en de kinderen krijgen koekjes uit Kharkiv. In de zomervakantie gaan Danielo en Dasha naar een jeugdkamp, maar helaas, daar worden ze besmet met Covid-19. Gelukkig worden ze niet erg ziek.
“We zijn nu vijf maanden in België. Het leven is goed in België, beter dan in Oekraïne. Alles is hier rustig en stabiel. We voelen ons veilig, ver van de oorlog. We weten niet wat de toekomst zal brengen. We willen zo graag terug naar ons land. Ik mis mijn man en oudste zoon, en de tweeling mist hun papa en broer. Maar ik ben realistisch, zo lang er oorlog is en er bombardementen zijn, is het geen optie om terug te keren…”
Oksana Novykova met haar tweeling Danielo en Dasha in Dilbeek: “Er gebeurt iets vreemds terwijl ik dit hele verhaal vertel. Het lijkt alsof ik niet over mezelf spreek maar over iemand anders, over een derde persoon.” Links: tolk Viktoriia Shevchenko uit Halle.