In den AST in Halle kan je sinds deze week het 'vergeten' schilderij Sint-Sebastiaan gaan bewonderen. Dat het kunstwerk er hangt, is de grote verdienste van de conservator.
Een jaar geleden stootte de conservator van den AST toevallig op volgende passage in een Brugse krant: "Den vermaerden violoncellist Servais heeft aen het schutters-gilde van St. Sebastiaen te Hal, waer van hy lid is, de schoone schildery van De Keyzer, verbeeldende St. Sebastiaen martelaer, gulhertig geschonken." Gazette van Brugge 19/10/1842
Wat is er met het waardevolle schilderij gebeurd dat Servais aan de Sint-Sebastiaansgilde schonk? Niçaise de Keyser, naar wie de bekende Keyserlei in Antwerpen is vernoemd, is immers één van de belangrijkste 19e-eeuwse Belgische schilders. Het startpunt van een uitgebreide zoektocht én het begin van de (her)ontdekking van een vergeten schilderij.
De Sint-Sebastiaansgilde
Halle had van oudsher drie schuttersgilden: handboogschutters (Sint-Sebastiaan), kruisboogschutters en kolveniers. De schutters waren reeds in de 13e eeuw actief als verdedigers van de stad. Een rol die minder belangrijk werd met het ontwikkelen van artillerie. Na de Franse revolutie verloren de schuttersgilden hun privileges. Het bleven echter wel belangrijke socio-culturele verenigingen. De Halse cellist Servais werd rond 1834 benoemd tot erelid van de vereniging en had vriendschappelijke en professionele contacten met verschillende leden. Hij gaf zelfs een benefietconcert in hun lokaal ten voordele van de oprichting van een Hals hospitaal in het Jezuïetencollege. Later werd hij zelfs erevoorzitter!
Wist je dat we de straatnaam 'Vogelpers' te danken hebben aan de Halse schutters? Het is namelijk op die plek dat er in de 18e eeuw werd geoefend op de wip (in het Frans 'perche'). Ook het Handbooghof en de Kolveniersstraat herinneren aan de belangrijke maatschappelijke rol die deze verenigingen hadden. De Sint-Sebastiaansgilde bleef bestaan tot ca. 1990.
Het vergeten schilderij
In geen enkele publicatie over De Keyser is sprake van een ‘Sint-Sebastiaan’. Zou het schilderij in Halle gebleven zijn en is het zo aan de aandacht ontsnapt? Eén van de meer dan 150 werken van de kunstcollectie van de Stad Halle stelt een Sint-Sebastiaan voor. Zou dat het schilderij zijn dat we zoeken? De inventaris vermeldt bij het betreffende schilderij geen kunstenaar, noch een datum, wat bij de meeste andere kunstwerken wel het geval is. Ook latere overzichten geven die details niet. Ten tijde van het opstellen van de inventaris hing het doek in de Raadzaal van het Stadhuis, wat erop zou kunnen wijzen dat het toch wel over een bijzonder werk gaat. Reden genoeg om het gigantische schilderij van naderbij te bestuderen.
Na lang pieren kan de conservator met enige moeite de naam Guffens ontcijferen. Is dit dan toch niet het schilderij dat we zoeken? Daarvoor zijn er te veel toevalligheden. Godfried Guffens werkte immers in het atelier van De Keyser, en hij was ook een vriend van Servais. Na restauratie valt bovendien ook de datum 1841 duidelijk te lezen op het schilderij. Dat valt samen met Guffens’ leerperiode in De Keysers atelier. Ook Guffens is een grote naam in de Belgische kunstgeschiedenis. Maar dat hij in het begin van zijn carrière een Sint-Sebastiaan penseelde, was niet meer geweten. En zo kan met zekerheid gezegd worden dat er in Halle een tot dan toe onbekend werk van de schilder werd ontdekt!
Het schilderij is hoogstwaarschijnlijk mee verhuisd met de vereniging toen die noodgedwongen het Handbooghof in 1851 inruilde voor een stadsterrein op de Bergensesteenweg. De zusters hadden immers hun oog laten vallen op de schuttersweide voor de bouw van hun Heilig Hart school. In 1933 werd Sint-Sebastiaan in bewaring gegeven aan het 'stadsmuseum' op de tweede verdieping van het stadhuis. Of dat toen meteen gebeurde kon niet achterhaald worden. Het oudste fotografische bewijs van het schilderij in het stadhuis dateert pas uit 1977, maar ooggetuigen bevestigen dat het er al minstens vanaf 1970 hing. Het schilderij blijft er hangen tot 2008, in dat jaar wordt het verwijderd zodat de raadszaal geschilderd kan worden. Er wordt beslist om het vergeelde schilderij niet meer terug te hangen en het belandt in een vergeten hoek van het stadsmagazijn.
In ere hersteld
In 2017 besliste de stad dit stukje uniek Hals erfgoed vakkundig te laten restaureren. Een hele karwei, maar wat een verschil. Door de restauratie werd de kwaliteit van het werk pas echt duidelijk.
Het schilderij van Guffens is vanaf nu te bewonderen in den AST, samen met enkele interessante topstukken uit de rijke collectie over de Sint-Sebastiaansgilde.
Meer weten?
De Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van Halle wijdde een speciaal nummer van Hallensia aan het schilderij. Te koop in den AST voor 10 euro.
Den AST – denast@halle.be – Meiboom 16, 1500 Halle - www.denastalle.be