Onder streekidentiteit kan je een brede waaier aan aspecten stoppen. Waar je in een streek nooit rond kan, dat is het landschap en de invulling ervan. Wie heeft het landschap anno 2022 gemaakt tot wat het is, en wat moeten we er in de toekomst mee aanvangen? Wetende dat er nood is aan voedselproductie, natuur, ruimtelijke ordening, en aan medegebruik door inwoners en recreanten. Voor onze weekendreeks rond toerisme, recreatie, vrije tijd en streekidentiteit in het Pajottenland, de Zennevallei en de Denderstreek trekken we vandaag naar de Kesterheide voor een gesprek met Alwin Loeckx, directeur van het Regionaal Landschap Pajottenland & Zennevallei en fervent Natuurpunter.
De naam Pajottenland is amper 175 jaar oud, maar het landschap wordt hier al eeuwen door generaties landbouwers gekneed voor voedselproductie. Jaar na jaar neemt de bewoning toe, en dus komt er elk jaar ook meer betonverharding. Volgens Europa en Vlaanderen is er dringend meer natuur nodig. Dat vertelt Alwin Loeckx en hij wil mee denken en mee werken aan die verandering, samen met de partners die het landschap beheren en bewerken.
Dag Alwin, het is blijkbaar tijd om iets te doen aan de natuurlijke invulling van het landschap?
Alwin Loeckx: “Ons landschap is verarmd en we botsen stilaan op limieten. De natuur gaat in snel tempo achteruit. Nu hoor ik hier twee kieviten. Een tachtiger vertelt me dat hij er vroeger tien hoorde rond zijn huis. Als ik oude mensen hoor vertellen welke fauna en flora er was op het platteland, dan is het duidelijk dat we moeten trachten terug te keren naar meer natuur van enkele decennia geleden, met een aantal hedendaagse invullingen. Vlaanderen heeft de betonstop uitgevaardigd. Het Europese beleid wil meer vergroening in het landschap. We hebben bij Natuurpunt een aantal vergaderingen gehouden met het Algemeen Boerensyndicaat (ABS) en die landbouwers vertellen ook dat het anders moet.”
Hoe moeten we ons dat concreet voorstellen?
“Bij het ABS komen ze met voorstellen om meer graslanden te creëren. Om verschillende redenen: meer eten voor het vee, erosie tegengaan en voor meer biodiversiteit en insecten. Wat ruimtelijke ordening betreft heeft de Vlaamse Overheid beslist om te ontharden in de steden en in de dorpen. De beschermde natuur in het Pajottenland bedraagt 5 procent, in Vlaanderen 12 procent. Europa vraagt 30 procent tegen 2050. Ik vind het interessant om daar op regioniveau met verenigde krachten aan te kunnen werken. Tegen 2030 moeten we mikken op 12 procent in het Pajottenland.”
Alwin Loeckx:
“Natuurpunt heeft een inspiratieoefening gehouden voor Vlaanderen anno 2050. Er zitten ideeën in voor de totale invulling van het landschap, voor natuur, landbouw, waterbeheersing en ruimtelijke ordening. Als andere sectoren ook die oefening maken, dan kunnen we samen de passende uitbouw helpen realiseren.”
Welke landbouw verwacht je tegen 2050 in het Pajottenland?
“In 2050 moet gangbare landbouw nog kunnen, maar beperkter. De landbouwsector zal deels anders ingevuld worden met meer aandacht voor de natuur. Vandaag zijn er al heel wat landbouwers die mooie voorbeelden realiseren: meer ecologische landbouw, korte keten, zelfpluk en ook wat meer biolandbouw. Die landbouwers beseffen zelf het belang van meer natuur en inspireren hun collega’s. De overheden kunnen eveneens meer impulsen geven voor vernieuwing en korte ketenideeën.”
De overheid wil een omslag in het landschap en heeft daar middelen voor ter beschikking.
“Dat is zo. Voor gemeenten zijn er Vlaamse subsidies om meer natuur te creëren. Het is mooi om zien hoe Herne enkele maanden geleden honderden inwoners op de been kreeg om een nieuw bos aan te planten. Ook in Lennik en andere gemeenten wordt nu ingezet op meer natuur, zowel bos als bijvoorbeeld ook moerassen.”
Liggen er al voorstellen op tafel om het landschap de juiste invulling te geven?
“Natuurpunt heeft een inspiratieoefening gehouden voor Vlaanderen anno 2050. Bij hun conclusie valt het Pajottenland onder het heuvellandschap. Er zitten ideeën in voor de totale invulling van het landschap, voor natuur, landbouw, waterbeheersing en ruimtelijke ordening. Hopelijk maken andere sectoren ook die oefening. Dan kunnen we samen de passende uitbouw helpen realiseren.”
Lees verder onder de foto.
Het Pajottenland heeft al een aantal natuurplekjes die gegeerd zijn. Moeten die worden versterkt of is het belangrijk er nieuwe aan te leggen?
“We hebben de Markvallei, Ter Rijst, Neigembos, de domeinen van Gaasbeek en Groenenberg en het hoogste punt van de streek de Kesterheide. In de jaren ’90 zijn de gebieden met de hoogste natuurwaarde afgebakend. Een aantal Pajotse gebieden zijn toen mee opgenomen in een lijst. Kesterheide is een beschermd Natura 2000-gebied. De Europese richtlijn vraagt dat dit gebied een oppervlakte heeft van 80 ha om de natuur te laten ontwikkelen. Natuurpunt heeft momenteel 30 ha in eigendom. We hopen met Natuurpunt Gooik naar 100 ha te gaan.”
Het gaat niet alleen om die beschermde gebieden. Er zijn toch ook verbindingsstroken of bermbegroeiing?
“Dat klopt. Holle wegen, houtkanten en bermen moeten we kunnen behouden en er moet mogelijkheid zijn om er nieuwe aan te leggen. Zo zien we tegenwoordig al graskanten die landbouwers aan hun akkerranden creëren. Da’s een mooie samenwerking om meer natuur te creëren.”
Onze dorpen moeten landelijk blijven. Toch zit je met veel oude gebouwen die niet voldoen aan de energienormen. Appartementisering haalt in sommige dorpen stilaan een stuk charme weg. Hoe moet het Pajottenland daar mee omgaan?
“Niet alles wat ooit is gebouwd, moet blijven bestaan. Daar moet je naar een logische aanpak kijken. Onze lokale overheden moeten samen met de burgers nadenken over wat we willen behouden. Projectontwikkelaars zorgen voor moderne woningen en dat is goed. In een aantal Pajotse dorpen moet er worden gekeken hoe dat landelijke karakter bewaard kan blijven. Een goeie regionale visie is beter dan elke gemeente die een individueel pad volgt. Dat hoor je nog Pajotten opperen. We hebben instrumenten waar we regionaal mee aan de slag kunnen, zoals de lokale ontwikkelingsstrategie van Leader bij Pajottenland+ en het masterplan voor het landschapspark.”
Waar gaat het dan specifiek over?
“Wat moeten we van de huidige bewoning bewaren? Hoe pakken we de verdichting aan om het buitengebied landelijk te houden en in de dorpskernen toch groen te behouden? Let wel, betaalbaarheid is ook een belangrijk punt. Misschien moet de regio experimenteren met een aantal nieuwe woonvormen. Een voorbeeld? Tiny houses.”
Alwin Loeckx:
“Onze streek heeft kwaliteiten en troeven. Er wordt op een aantal niveaus al jaren goed samen gewerkt om die kwaliteiten en troeven te promoten. Als we bijvoorbeeld kijken naar de streekorganisaties en ook naar de plattelandsondernemers die al meer dan tien jaar samen zaken opzetten.”
Een ander onderwerp: biedt het landschapspark ‘Boerenlandschap Pajottenland’ kansen om de streek te versterken?
“Het dossier van het landschapspark is ingediend als samenwerking van de provincie Vlaams-Brabant, het Regionaal Landschap Pajottenland en Zennevallei en de gemeenten Dilbeek, Galmaarden, Gooik, Herne, Lennik, Roosdaal en Sint-Pieters-Leeuw. Door die samenwerking kan je een aantal zaken afstemmen en in een visie gieten. Dus ja, dat kan de streek versterken. De focus ligt op landschapskwaliteit en een aantal functies zoals landschapsontwikkeling, natuur, landbouw, wonen, recreatie, erfgoed, economie en toerisme. We krijgen een mooie kans om echt samen te werken in onze streek.”
Pajotten vragen zich af hoe dit concreet gaat worden uitgewerkt.
“In 2022 wordt het masterplan geschreven. Dat gaat over de lange termijn. Er komt een actieplan voor de korte termijn. Het is voorzien om de inwoners te laten participeren. De coördinatie gebeurt door de provincie in samenwerking met streekorganisaties, verenigingen en de gemeenten. In 2023 weten we of het Pajottenland een landschapspark rijk is. Vlaanderen zal 3 landschapsparken erkennen. Zeven regio’s werken nu aan hun masterplan.”
Het ingediende dossier voor het landschapspark kreeg de titel ‘Boerenlandschap Pajottenland’, dat betekent dat landbouw belangrijk blijft in ons landschap.
“Klopt. Dit landschap wordt al duizenden jaren bewerkt voor voedselproductie. Dat is een reden om dit landschap te koesteren. De verankering van de typische familiale landbouw is een sterkte die we eveneens moeten behouden. Als je de streek vanuit de lucht bekijkt dan zie je een open en gevarieerd landschap, de moestuin van Brussel met natuurelementen. Dat landschap is onze streekdiamant waaraan je mooie facetten kan blijven slijpen, nu en in de toekomst, zoals landbouw, natuur en de voedselproductie, tot en met de afgewerkte producten. Het park moet zorgen voor unieke beleving voor de eigen inwoners en voor bezoekers.”
Lees verder onder de foto.
Het landschapspark wil ook het toerisme meer kansen bieden.
“Dat is ook zo. Recreatie en toerisme behoren tot het medegebruik van het platteland. Een landschapspark draagt bij aan die toeristische en recreatieve ontwikkeling. Het landschap is er niet alleen om het te consumeren, ook om te koesteren en verder te ontwikkelen. Een vraag die ik me stel: waarop moeten we in het Pajottenland inzetten? We zitten niet in een regio waar toerisme het hoofdinkomen is voor de streek. Het Pajottenland kan inzetten op kwaliteitstoerisme. De streek moet nadenken over de toeristische producten die het in de markt wil zetten. Onze streekproducten moeten meer aandacht krijgen, best via regionale aanpak. Het zou ook fijn zijn indien de economische sectoren iets bijdragen aan de natuur. Uit bevraging van bezoekers blijkt dat een mooie natuur een troef is om mensen aan te trekken. We mogen ook aandacht besteden aan Brussel. Vroeger was er de boerentram die landbouwproducten naar Brussel bracht. Voor de korte ketenlandbouw en andere producenten is afzet in Brussel opnieuw een kans.”
Op Route You landt het Pajottenland op de vierde plaats bij opzoekingen, maar wel als eerste Vlaamse streek. Wat is daar volgens jou de reden voor?
“Onze streek heeft kwaliteiten en troeven. Er wordt op een aantal niveaus al jaren goed samen gewerkt om die kwaliteiten en troeven te promoten. Als we bijvoorbeeld kijken naar de streekorganisaties en ook naar de plattelandsondernemers die al meer dan tien jaar samen zaken opzetten. Wat het juiste doelpubliek is? Vooral mensen die het landschap waarderen en er rekening mee houden. Die waardering hebben die bezoekers meestal ook voor kwalitatieve producten.”
Maakt een Pajot zich voldoende kenbaar als Pajot?
“Een Pajot weet wel te genieten van de eigen streek. Daarbij horen ook Pajotse producten en een bezoek aan de boerenmarkten en de producenten. Sommige mensen gaan die goede leefkwaliteit misschien niet aan de grote klok hangen.”
Wat is het favoriet Pajotse plekje van Alwin Loeckx in het Pajottenland?
“Door mijn job heb ik het geluk op vele plekken te komen in de streek. Ik woon op een boogscheut van de Kesterheide en ik ben blij dat gebied mee te kunnen ontwikkelen, samen met een groep geëngageerde vrijwilligers van Natuurpunt. Het is bijzonder dat je boven op die heuvel Brussel en een aantal Pajotse dorpen ziet. De ruime Kesterheide heeft een verleden van Romeinen en waarschijnlijk ook van Kelten. Het is de enige plek in de regio waar je nog ijzerzandsteen aantreft en waar nog heide en brem groeien.”
Welke Pajotse producten heb je in huis?
“Tongsneyderbier, waarvan een kleine bijdrage naar de natuur op Kesterheide gaat. Ik geniet ook van de vlierproducten van Den Dael. Fruitsap van De Fruitburght koop ik op de boerenmarkt in Dilbeek. En ik loop ook regelmatig binnen bij Lokaal Halle om producten uit het Pajottenland en de Zennevallei te kopen.”
Wat wil je in 2022 beleven in je eigen regio?
“Er staat niet zo direct een groot evenement in mijn agenda, maar ik droom wel van een aantal zaken die we in de toekomst zouden kunnen doen. Bijvoorbeeld zwemmen in de Mark. Dat kan nu niet door een algenplaag in de zomer. Ook kajakken zou ik zien zitten op de Mark. En een aantal vijvers herstellen om er in te zwemmen. Ik heb ook nog heel wat kaartjes liggen met uitgestippelde fiets- en wandelroutes door het Pajottenland.”
Lees meer over 'Toerisme en vrije tijd' op persinfo.org